Μεγάλη Συγκέντρωση Φορέων και Πολιτών
Δευτέρα 15 Ιανουαρίου 2007, ώρα 7 μ.μ.
Γενική Συνομοσπονδία Εργατών Ελλάδας
(αμφιθέατρο ΓΣΕΕ, Πατησίων 69 & Αινιάνος, 4ος όρ.)
θέμα: «Οι Συνταγματικές Αλλαγές κατά του Φυσικού Περιβάλλοντος»

ΙΩΣΗΦ ΣΤΕΦΑΝΟΥ
Καθηγητής Πολεοδομίας-Χωροταξίας Ε.Μ.Π.

Η σχεδιαζόμενη αναθεώρηση του Συντάγματος, σε ότι έχει σχέση με την προστασία και εξασφάλιση του φυσικού και ανθρωπογενούς περιβάλλοντος, δηλαδή του άρθρου 24, δεν φαίνεται να δίνει πειστικές απαντήσεις στα βασικά ερωτήματα που ο Αριστοτέλης και αργότερα κατά τους ρωμαϊκούς χρόνους ο Κουιντιλιανός έχουν θέσει για να ελέγξουν την ορθότητα κάθε ανθρώπινης ατομικής ή ομαδικής δράσης.
Τι, γιατί, ποιος, πού, πότε, πώς, πόσο, για ποιον.
Αντίθετα, τα επιχειρήματα που χρησιμοποιούνται όχι μόνον δεν πείθουν αλλά προκαλούν εύλογα υποψίες και φόβους, τόσο για τα κίνητρα, όσο και για τα αποτελέσματά τους. Η Ελλάδα, έχουμε συνηθίσει να δεχόμαστε ότι είναι μια χώρα όχι πλούσια. Η κατάταξή της σ’ ένα πίνακα διαβάθμισης, με τα σύγχρονα οικονομικά κριτήρια αναπτυγμένων χωρών, ασφαλώς δεν την τοποθετεί σε κάποια περίοπτη θέση. Όμως δεν συμβαίνει το ίδιο αν κάποια στιγμή επιδιωχθεί μια ιεράρχηση (με την πραγματική σημασία του όρου) με κριτήρια ποιότητες και αξίες που μια χώρα διαθέτει και αξιοποιεί (θα ήταν υπερβολή να τονίσω και εδώ την ανάγκη της κυριολεκτικής ερμηνείας του όρου «αξιοποιεί»).
Η Χώρα μας, ως τόπος, διαθέτει ένα από τα ευνοϊκότερα και πλέον ενδιαφέροντα περιβάλλοντα του πλανήτη και μια μοναδική, παγκόσμιας εμβέλειας, πολιτιστική κληρονομιά. Χώρα πρότυπο, δηλαδή όπως τονίζει ο Πλάτωνας στον Τίμαιο, μήτρα δημιουργίας, που έχει αναπτύξει μοναδικό διαχρονικό λόγο με τον οποίο έχει εκθρέψει τη λογική σκέψη όλου του ανθρώπινου γένους, και παγκόσμιας εμβέλειας μύθο, που έχει τροφοδοτήσει τις καλλιτεχνικές και γενικότερα ψυχικές εκφράσεις σε όλη την ανθρωπότητα. Αυτή η φυσική και πολιτιστική κληρονομιά συνδέεται άρρηκτα και δεν διαχωρίζεται. Όλοι οι ελληνικοί τόποι βρίθουν μυθολογικών, ιστορικών, πολιτιστικών και άλλων θησαυρών, και το γεγονός ότι εμείς οι νεοέλληνες έχουμε το δικαίωμα διαχείρισής τους, θα πρέπει να μας καθιστά ιδιαίτερα προσεκτικούς για τις ευθύνες που μας επιβάλει μια τέτοια κληρονομιά. Ευθύνες που έχουν να κάνουν με όλο τον κόσμο και με όλες τις γενεές. Κι όμως, η ανοησία, η αλαζονεία και η απληστία, μας οδηγούν σε συμπεριφορές όχι απλά ανάρμοστες και επιβλαβείς αλλά υβριστικές απέναντι σ’ αυτά τα θεία δώρα. Η ύβρις, στην κλασική ελληνική ηθική και θρησκευτική σκέψη, είναι αποτέλεσμα της αλαζονείας, η οποία υποδηλώνει ασέβεια και περιφρόνηση του μέτρου και των ορίων που διέπουν τις ανθρώπινες πράξεις, στα πλαίσια της τάξης του σύμπαντος. Ο υβριστής διαταράσσοντας την τάξη του σύμπαντος, όμως, προκαλεί την μήνιν των θεών η οποία επιφέρει αναπόφευκτα την τιμωρία και την συντριβή του.
Δεν έχουμε το δικαίωμα, ούτε οι ιθύνοντες και λαμβάνοντες τις αποφάσεις, ούτε κανένας από εμάς όλους, να συμπεριφερόμαστε υβριστικά σ’ αυτή τη θεία νομοτέλεια, που εκδιπλώνεται και εμφανίζεται ως ελλαδικός χώρος, ως ιδεώδης τόπος για τη γέννηση ιδεών, όπως σοφά αναφέρει στους «Διαλόγους σε Μοναστήρι» ο αείμνηστος πρόεδρος της δημοκρατίας Κ. Τσάτσος, ως τόπος επίσης της πιο διαδεδομένης και ολοκληρωμένης μυθοπλασίας.
Η έλλειψη χωροταξικού σχεδιασμού στη χώρα μας, η διατήρηση άναρχων και ανεξέλεγκτων καταστάσεων, σε ότι αφορά την χωροθέτηση λειτουργιών και κελυφών στον χώρο, η διατήρηση του μοναδικού, στα ευρωπαϊκά τουλάχιστον δεδομένα, καθεστώτος μιας καταχρηστικής εκτός σχεδίου δόμησης, αποτελέσματα όλα αυτά μιας πολιτικής ατολμίας και μιας έλλειψης, λόγω κακής παιδείας, σεβασμού του ίδιου μας του τόπου, έχουν οδηγήσει σε καταστάσεις όλο και δυσκολότερα αναστρέψιμες. Και αν οι θεοί τιμώρησαν τον Ξέρξη γιατί εξέλαβαν ως ύβριν, θνητός αυτός να θελήσει με την αλαζονεία του να μετατρέψει την θάλασσα του Ελλήσποντου σε στεριά, ποια τιμωρία φυλάσσεται σ’ εμάς που μετατρέψαμε την Ελευσίνα και την ακαδημία του Πλάτωνα σε υποβαθμισμένες βιομηχανικές περιοχές και σε σκουπιδότοπους, τους αγρούς, τα δάση και τα βουνά σε αγροτεμάχια και οικόπεδα; Πώς θα αποφύγουμε την τιμωρία της Νέμεσης και της ’της, που ανατρέψαμε την ιεράρχηση του ιερού, του κοινού και του ιδίου και τοποθετούμε το ιδιωτικό συμφέρον πάνω από το κοινό ενώ έχουμε απεμπολήσει κάθε έννοια που συνδέει τον χώρο με το ιερό. Τα δάση για τους έλληνες ήταν πάντα ιερά, ήταν πάντα κατοικία θεών, ημίθεων, ηρώων και δημιουργικών πνευμάτων. Μούσες, νύμφες, κένταυροι εκεί είχαν πάντα τα καταφύγιά τους. Τα ποτάμια το ίδιο. Γι αυτό και πάντα εθεωρούντο τόποι ιεροί και κοινόχρηστοι, όχι ιδιωτικοί. Ίσως θεωρηθεί ότι το Επιμελητήριο Περιβάλλοντος υπερβάλλει. Ότι οι άνθρωποι που το απαρτίζουν διέπονται από φανατισμό και μια έντονη περιβαλλοντική μισαλλοδοξία. Όμως αυτό που θα πρέπει να γίνει κατανοητό είναι πως όσο πιο μεγάλη γνώση και εμπειρία υπάρχει γύρω από ένα θέμα, τόσο μεγαλύτερη είναι η επίγνωση των ευθυνών και τόσο πιο έντονη είναι η αντίδραση για την ανάσχεση των καταστροφικών κινδύνων που επικρέμονται. Μακάρι να είχαμε φτάσει σε ένα επίπεδο περιβαλλοντικής συνειδητοποίησης που να εγγυάται πως η δυνατότητα χωροθέτησης ορισμένων λειτουργιών και η ένταξη δασικών εκτάσεων σε πολεοδομικούς μηχανισμούς θα εξασφάλιζε καλύτερα την προστασία τους από κινδύνους, όπως πυρκαϊές κλπ, και την αειφόρο απόδοσή τους.
Πιστεύω, ότι η προσπάθεια αυτή είναι καταδικασμένη να αποτύχει. Πώς προτρέχουμε όταν ακόμα δεν υπάρχει Εθνικό Χωροταξικό Σχέδιο, όταν δεν έχει ολοκληρωθεί η Κτηματογράφηση της Χώρας ώστε να κατοχυρωθούν οι δημόσιες εκτάσεις, όταν δεν υπάρχουν ακόμα ούτε πλήρες δασολόγιο, ούτε τομεακά ή περιφερειακά χωροταξικά σχέδια που θα επέτρεπαν λεπτομερέστερες προσεγγίσεις από αυτές του εθνικού χωροταξικού, πώς ζητούμε απελευθέρωση των δασικών ή άλλων εκτάσεων από την προστασία που τουλάχιστον σήμερα το άρθρο 24 του Συντάγματος τους παρέχει; Οποιαδήποτε προσπάθεια βελτίωσης και όχι χειροτέρευσης για τη βιωσιμότητα των φυσικών και πολιτιστικών μας πόρων θα πρέπει να συνοδευτεί με δραστήρια και γενναία μέτρα, όπως αυστηρή εφαρμογή των Ζωνών Οικιστικού Ελέγχου (ΖΟΕ), κατάργηση επιτέλους του απαράδεκτου καθεστώτος της εκτός σχεδίου δόμησης με παράλληλη λεπτομερή χωροθέτηση περιοχών δόμησης παραθεριστικής ή δεύτερης κατοικίας, τουριστικών καταλυμάτων και εγκαταστάσεων, βιομηχανικών εγκαταστάσεων, εγκαταστάσεων και εξοπλισμών ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, δικτύων επικοινωνιών κ.ά. καθώς και χωροθέτηση αυστηρά προστατευμένων φυσικών εφεδριών (reserves naturelles). Εάν δεν ληφθούν όλα αυτά τα μέτρα, θα οδηγηθούμε με μαθηματική ακρίβεια σε πτώχευση, τόσο της φυσικής όσο και της πολιτιστικής μας περιουσίας και δεν θα μπορέσουμε να κληροδοτήσουμε τίποτα στις επόμενες γενεές αφού θα έχουμε κατασπαταλήσει άσκοπα, υποβαθμίσει και καταστρέψει την πολύτιμη κληρονομιά που εμείς κληρονομήσαμε.
Όσον αφορά την ανταγωνιστικότητα η οποία προβάλλεται ως το κύριο επιχείρημα για τη διάθεση ουσιαστικά προς δόμηση περίπου πενήντα εκατομμυρίων στρεμμάτων δασικής γης, θα πρέπει να τονιστεί πως αν κάτι έχει η Ελλάδα στο οποίο μπορεί να στηρίξει την ανταγωνιστικότητά της, αυτό είναι το ελληνικό τοπίο που διαθέτει όλες τις προαναφερθείσες ποιότητες. Αν υποβαθμισθεί ο κατ’ εξοχήν ανταγωνιστικός μας αυτός πόρος χάνουμε κάθε δυνατότητα ανταγωνισμού. Σε ότι αφορά το άλλο επιχείρημα, το σχετικό με τις πιέσεις που οι τοπικές αυτοδιοικήσεις ασκούν στην κυβέρνηση, η ίδια η Κεντρική Ένωση Δήμων και Κοινοτήτων Ελλάδας (ΚΕΔΚΕ), τονίζει ότι δεν υπάρχει καμιά ανάγκη αναθεώρησης του άρθρου 24 του συντάγματος, προκειμένου να λυθούν τα θέματα πολεοδόμησης των περιαστικ0ών περιοχών και να καλυφθούν οικιστικές, τουριστικές ή άλλες ανάγκες σε τοπική κλίμακα. Η έρευνα του Ινστιτούτου Τοπικής Αυτοδιοίκησης έχει ήδη προτείνει λύσεις ουσιαστικές και εφικτές προς αυτή την κατεύθυνση.
Εάν κρινόταν ότι μια τροποποίηση στο σύνταγμά μας θα ήταν απαραίτητη σε ότι αφορά στο περιβάλλον, τότε αυτή θα έπρεπε να προσανατολίζεται αυστηρά στην απαγόρευση κάθε δόμησης, σε οποιοδήποτε σημείο του ελληνικού χώρου, εκτός από τις επιλεγμένες, χωροθετημένες και λεπτομερώς μελετημένες προς τούτο, δομήσιμες περιοχές.